Analizë e gjendjes me të drejtat e personave me aftësi të kufizuara në Republikën e Maqedonisë së Veriut - 2021

Abstract

Republika e Maqedonisë së Veriut e ratifikoi Konventën e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara (KDPAK) në vitin 2011. Në periudhën vijuese, të drejtat e personave me aftësi të kufizuara u avancuan si rezultat i reformave të vazhdueshme në fushën e mbrojtjes sociale dhe arsimit, dhe zhvillimet në fushat e mosdiskriminimit, shërbimeve inkluzive të punësimit, deinstitucionalizimit, qasjes në shërbimet e shëndetit seksual dhe riprodhues, parandalimit të dhunës me bazë gjinore dhe promovimit të barazisë gjinore. Vullneti politik për të siguruar pjesëmarrjen aktive të personave me aftësi të kufizuara është i dukshëm dhe i njëjti është reflektuar edhe në kornizën legjislative. Ligji për Mbrojtjen Sociale i vitit 2019 promovon parimin e trajtimit të barabartë dhe mosdiskriminimit në ushtrimin e të drejtave të mbrojtjes sociale, të cilat bazohen në trajtimin e barabartë dhe të drejtë, duke përfshirë aftësinë e kufizuar si bazë për diskriminim. Ligji i ri për Mbrojtjen Sociale dhe rishikimi i gjerë i Ligjit për Mbrojtjen e Fëmijëve ristrukturuan dhe konsoliduan sistemin e ndihmës financiare, ndër të tjera, për të siguruar mbulim dhe përshtatshmëri më të madhe. Reforma prezantoi gjithashtu shërbime të reja për mbështetjen dhe kujdesin social për personat me aftësi të kufizuara dhe kujdestarët e tyre. Me reformat e ndërmarra në arsim, shteti përpiqet që të gjithë fëmijët me aftësi të kufizuara të përfshihen në arsimin e rregullt fillor. Shteti gjithashtu ka siguruar burime financiare dhe ka punësuar 500 asistentë arsimorë për fëmijët dhe të rinjtë me aftësi të kufizuara përmes shkollave fillore me një qendër burimore. Sistemi i vlerësimit sipas Klasifikimit Ndërkombëtar të Funksionimit (KNF) për fëmijët dhe të rinjtë deri në 26 vjeç ka filluar së fundi të zbatohet me sukses, në katër nga tetë rajonet e planifikimit. Megjithatë, kalimi në vlerësimin e bazuar në KNF si pikë e vetme hyrëse në sistemin e përfitimeve financiare dhe shërbimeve mbështetëse nuk mund të përfundojë derisa organet e vlerësimit të krijohen në të gjitha rajonet. Procesi i deinstitucionalizimit është në vazhdim e sipër, ndonëse jo në përputhje me nenin 19 të KDPAK. Procesi ka përfunduar për fëmijët, pa lënë asnjë fëmijë në institucione të mëdha në vend. Fëmijët pa kujdes prindëror janë ose në familje kujdestare, ose në shtëpi të vogla grupore. Megjithatë, në institucione ka ende persona me aftësi të kufizuara mbi 18 vjeç. Në përgjithësi, procesi i deinstitucionalizimit duhet të devijojë nga qëllimi përfundimtar i mbylljes së institucioneve të mëdha dhe të shkojë drejt ofrimit të banesave të qasshme dhe të përballueshme, asistencës teknike moderne, asistentëve personalë dhe mbështetjes së kolegëve, të cilat do të përmirësojnë vetëbesimin e personave me aftësi të kufizuara dhe kapacitetin e tyre për t’u integruar plotësisht në shoqëri Duke marrë parasysh zhvillimet dhe arritjet e mëparshme, kjo analizë e situatës përdor këndvështrimin e KDPAKsë për të identifikuar shtatë pengesat dhe sfidat kryesore në realizimin e të drejtave themelore të njeriut të personave me aftësi të kufizuara, si dhe parakushtet bazë për përfshirjen e aftësisë së kufizuar në shoqëri